Η αποχετευτική μοίρα του νεφρού αποτελείται από τους κάλυκες, την πύελο, τον ουρητήρα και στην συνέχεια τα ούρα εξέρχονται από αυτή προς την ουροδόχο κύστη και την ουρήθρα όπου και αποβάλλονται. Λιθίαση μπορεί αν ανευρεθεί σε οποιοδήποτε σημείο αυτής της πορείας με την διαφορά ότι η δημιουργία τους περιορίζεται στους κάλυκες, στην πύελο και στην ουροδόχο κύστη. Με άλλα λόγια δεν γίνεται η πέτρα να δημιουργηθεί εξαρχής μέσα στον ουρητήρα ή στην ουρήθρας αλλά να μεταφερθεί εκεί μέσω της υπόλοιπης οδού. Η μετατόπιση του λίθου εντός του ουρητήρα και μερικές φορές της πυέλου μπορεί να οδηγήσει σε κολικό νεφρού, ενώ η λιθίαση της ουρήθρας μπορεί να οδηγήσει σε επίσχεση ούρων, καταστάσεις που χρήζουν επείγουσας αντιμετώπισης. Πως αντιμετωπίζουμε λοιπόν την λιθίαση του ουροποιητικού; Η απάντηση δεν είναι μονολεκτική και απαιτεί γνώση πολλών παραγόντων όπως μέγεθος της πέτρας, ανατομία του ουροποιητικού του κάθε ασθενούς αλλά και προβλήματα υγείας αυτού πάντα σε συνδυασμό με την τοποθεσία της πέτρας.
Πέτρα στο νεφρό (κάλυκας και πύελος χωρίς αποφρακτικά φαινόμενα)
Στο παρελθόν υπήρχε η πεποίθηση των ασθενών ότι «αν δεν σε πειράζει (κοινώς αν δεν εμφανίζει συμπτώματα), μην την πειράζεις (δηλαδή μην προσπαθήσεις να την αντιμετωπίσεις)». Από την άλλη πλευρά η ιατρική γνώση υπαγόρευε ότι όλοι οι λίθοι ανεξαρτήτως μεγέθους θα πρέπει να αντιμετωπίζονται και να απομακρύνονται από το ουροποιητικό. Πλέον με την πρόοδο της επιστήμης και την ανάπτυξη της ιατρικής γνώσης, η αλήθεια βρίσκεται μάλλον κάπου στην μέση. Παρότι ακόμα και σήμερα τα δεδομένα δεν μας δίνουν μια ξεκάθαρη απάντηση, μπορούμε με σχετική ασφάλεια να μην αντιμετωπίσουμε χειρουργικά μια πέτρα την οποίας το μέγεθος δεν ξεπερνάει το 1.5 εκατοστό και ταυτόχρονα δεν παρουσιάζει καμία από τις παρακάτω ενδείξεις για ενεργό αντιμετώπιση:
- Αύξηση μεγέθους
- Ασθενής υψηλού ρίσκου για λιθίαση (πχ ασθενής με πολλαπλά επεισόδια λιθίασης)
- Απόφραξη λόγω της πέτρας
- Λοίμωξη (άρα και πυρετός)
- Συμπτώματα (όπως πόνος ή αιματουρία)
- Συννοσηρότητα (προβλήματα υγείας εκτός της λιθίασης)
Αν λοιπόν ο ασθενής είναι υποψήφιος για παρακολούθηση τότε θα πρέπει να επισκέπτεται το ουρολόγο του κάθε 6 μήνες για τον πρώτο χρόνο και κάθε χρόνο μετά. Αν οτιδήποτε αλλάξει (αν για παράδειγμα η πέτρα αυξηθεί σε μέγεθος) τότε η πέτρα πρέπει να αντιμετωπιστεί με ελάχιστα επεμβατική τρόπο.
Πέτρα στον ουρητήρα
Η αντιμετώπιση του λίθου του ουρητήρα είναι πιο δύσκολο να είναι συντηρητική ωστόσο δεν είναι αδύνατο. Ο λίθος με την βοήθεια των κινήσεων του ουρητήρα έχει πιθανότητες να αποβληθεί από μόνος του χωρίς να επέμβουμε χειρουργικά αλλά αυτό εξαρτάται από το μέγεθος και την θέση του. Τις μεγαλύτερες πιθανότητες να αποβληθεί έχει ο λίθος μεγέθους <5 mm που βρίσκεται στον κατώτερο ουρητήρα (πιθανότητες >70%) μέσα σε μέσο διάστημα 17 ημερών. Όσο αυξάνει το μέγεθος του λίθου και όσο βρίσκεται πιο ψηλά στον ουρητήρα τόσο οι πιθανότητες μειώνονται. Στην προσπάθεια αυτή μπορεί να βοηθήσει ο ουρολόγος με την χρήση συγκεκριμένων φαρμακευτικών σκευασμάτων. Η προσπάθεια για αυτόματη αποβολή του λίθου δεν μπορεί να ξεπεράσει χρονικά τον 1 μήνα και μόνο αν δεν υπάρχουν οι παρακάτω ενδείξεις
- Χαμηλές πιθανότητες για αυτόματη αποβολή (μέγεθος πάνω από 5 mm και υψηλή θέση)
- Επιμένον άλγος παρά την φαρμακευτική αγωγή
- Εμμένουσα απόφραξη
- Μονήρης νεφρός, αμφοτερόπλευρη απόφραξη ή νεφρική ανεπάρκεια
Εφόσον τα παραπάνω αποτύχουν ή υπάρχει κάποιος από τους παραπάνω παράγοντες τότε η πέτρα μπορεί να αφαιρεθεί με την χρήση ελάχιστα επεμβατικών μεθόδων.
Πέτρα στην κύστη
Δυστυχώς οι πέτρες στην ουροδόχο κύστη (που δημιουργήθηκε εξαρχής εκεί) είναι αρκετά μεγάλες όταν ανευρίσκονται και λόγω μεγέθους είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποβληθούν αυτόματα. Συνήθως οφείλονται σε διαταραχές ούρησης (λόγω υπερπλασίας προστάτου, στενώματος ουρήθρας ή νευρολογικών παθήσεων) και επίσης η παρουσία τους εντός της κύστεως μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές όπως αιματουρία, φλεγμονή και λοιμώξεις και επίσχεση ούρων. Για αυτούς τους λόγους πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα με ελάχιστα επεμβατικές μεθόδους.
Ελάχιστα επεμβατικές μέθοδοι
Οι λίθοι πλέον δεν αντιμετωπίζονται με ανοιχτές τομές και πολύωρα χειρουργεία. Η πλειονότητά τους θεραπεύονται με ενδοσκοπικές μεθόδους (είσοδος δια της ουρήθρας χωρίς τομές) με την βοήθεια σύγχρονων εργαλείων όπως το εύκαμπτο ουρητηροσκόπιο, και οι ίνες laser. Με την βοήθεια αυτών μπορούμε να φτάσουμε ακόμα και στα πιο δυσπρόσιτα σημεία του νεφρού και να θρυμματίσουμε την πέτρα ή να την μετατρέψουμε σε σκόνη. Ο ασθενής εξέρχεται συνήθως την επόμενη ημέρα από το νοσοκομείο και χωρίς να έχει βιώσει σχεδόν καθόλου πόνο. Αντίστοιχες ελάχιστα επεμβατικές μέθοδοι που μπορούν αν χρησιμοποιηθούν είναι διαδερμική νεφρολιθοθρυψία και η εξωσωματική λιθοθρυψία ανάλογα με το μέγεθος και την θέση της πέτρας.